21. Анбиё

Одамларга ҳисоблари яқинлашиб қолди. Улар эса, ғафлатда,юз ўгирувчи бўлган ҳолларида.

Қачон Роббиларидан янги эслатма келса, фақат униўйнаётган ҳолларида тингларлар.

Қалблари ғофил бўлиб. Зулм қилганлар ўзаро: “Бу ўзимизгаўхшаган башардан ўзга эмас-ку. Ўзингиз кўриб туриб сеҳрга келасизми?” дебпичирлашарлар.

У: “Роббим осмону ердаги сўзни билур. У эшитгувчи вабилгувчи зотдир”, деди.

Улар: “Балки алғов-далғов тушлардир, балки ўзи уйдириболгандир, балки у шоирдир. Бас, бизга аввалгилар юборилганидек, мўъжизакелтирсин”, дедилар.

Улардан олдин бирор шаҳар (аҳолиси) иймон келтирмади. Бизуларни ҳалок қилдик. Энди улар иймон келтирармидилар?! (Улардан олдин лолқолдирувчи мўъжиза келтиришни талаб қилганлардан бирортаси ҳам иймонга келмади.шунинг учун ҳаммасини ҳалок қилдик. Энди улар иймонга келармидилар?!

Биз сендан илгари ҳам фақат эр кишиларни Пайғамбар қилибюбориб, уларга ваҳий қилганмиз, холос. Агар билмасангиз зикр аҳлларидан сўранг.(Башар Пайғамбар бўлмайди, деб даъво қилаётган, эй кофир-мушриклар, агарПайғамбарлар башар эканини билмасангиз зикр-илм эгаларидан ,аҳли китоблардансўранг.)

Биз уларни таом емайдиган жасад қилганимиз йўқ. Уларабадий қолгувчи ҳам бўлган эмаслар.

Сўнгра уларга (берган) ваъдамиз устидан чиқдик. Бас,уларга ҳамда ўзимиз хоҳлаганларга нажот бердик ва исрофчиларни ҳалок қилдик.(Кейин Пайғамбарларга берган ваъдамиз устидан чиқдик, уларга эргашган мўминларганажот ва фатҳу нусрат бердик. Исрофчиларни, кофир бўлганларни ҳалок этдик. Одатшу. Ҳозирги кофирлар ибрат олсинлар.)

Батаҳқиқ, Биз сизга китоб нозил қилдик. Унда сизнингзикрингиз бор. Ақл ишлатмайсизларми?!. (Зикрингиз-шарафингиз бор. Одамларақлнини ишлатишлари лозим. Яна Қуръонга қайтиб, унга амал қилмоқлари шарт.)

Биз золим бўлган шаҳар-қишлоқлардан қанчасини (белини)синдирдик ва улардан кейин бошқа қавмларни пайдо этдик.

Бизнинг азобимизни ҳис қилганларида эса, бирдан у ерданқочишга бошларлар.

Қочманглар! Маишатпарсатлик қилган нарсаларингизга,масканларингизга қайтинглар. Ҳали эҳтимол сўралурсизлар.

Улар: “Ҳолимизга вой! Биз, албатта, золим бўлганэканмиз”, дедилар.

Уларнинг ўша дод-войлари, Биз уларни ўрилган ўтдай,совуган кулдай қилгунимизча бардавом бўлди.

Биз осмонлару ерни ва уларнинг орасидаги нарсаларни ўйинучун яратганимиз йўқ. (Бундай улкан ва ажойиб нарсалар, албатта, ўйин учуняратилмайди. Беҳудага шунчалик уринишнинг кераги йўқ. Мақсад ўйин бўлса, шунгамосроқ нарса яратилар эди.)

Агар Биз кўнгилхуши тутишни ирода қилсак, уни қилувчибўлганимизда ҳам, Ўз томонимиздан тутар эдик.

Йўқ, Биз ҳақни ботил устига отурмиз. Бас, уни яксонқилур. Кўрибсанки, у(ботил) заволга учрабди. Сизларга эса, қилганвасфларингиздан ҳалокат келур.

Осмонлару ердаги барча жонзотлар Уникидир. Унингҳузуридагилар ибодатидан такаббурлик қилмаслар ва малол олмаслар.

Улар кечаю кундуз тасбиҳ айтарлар. Чарчамаслар.

Ёки улар ердан худолар тутдилару ўшалар тирилтирурларми?

Агар у(осмонлару ер)ларда Аллоҳдан ўзга “худо”ларбўлганида, бузулиб кетар эдилар. Аршнинг Робби Аллоҳ улар васф қилган нарсаданпокдир. (Борлиқни бир зот яратган, бир зот идора қилиб, бошқариб туради. Борлиқшунга бўйсунади. Шу боис ҳам ҳадсиз-ҳисобсиз бўлишига қарамай, борлиқда қойилқоларлик даражада низом ва мутаносиблик ҳукм суради. Агар борлиқни яратган, униидора қилиб турган зот биттадан кўп бўлса, ўша зотларнинг иродаси бир-бирибилан, албатта, тўқнашар эди. Оқибатда борлиқда номутаносиблик келиб чиқар,жипслик йўқолар ва низом бузилар эди. Модомики борлиқ бир низомда турибдими,мутаносибми, демак, уни яратган ва тадбирини қилиб турган зот битта.)

У қилган нарсасидан сўралмас. Ҳолбуки, улар сўралурлар.

Ёки ундан ўзга “худо”лар тутдиларми?Сен:”Ҳужжатларингизни келтиринг. Мана бу мен билан биргаларнинг зикридир вамендан олдингиларнинг зикридир”, дегин. Йўқ, уларнинг кўплари ҳақни билмаслар.Бас, улар юз ўгиргувчидирлар. (Борлиққа назар солиб, ундаги мавжудотларнимулоҳаза қилиб кўрганда, Аллоҳ таолонинг шериги бўлиши мумкин эмаслигиисботланди. Яна нима учун мушриклар Аллоҳ таолога ибодат қилмаяптилар?)

Сендан илгари юборган ҳар бир Пайғамбарга: “Албатта,Мендан ўзга ибодатга сазовор илоҳ йўқ. Бас, Менга ибодат қилинг”, деб ваҳийқилганмиз.

Улар: “Роҳман фарзанд тутди”, дедилар. У покдир. Йўқ!Икром этилган бандалардирлар. (Яъни, мушриклар, Аллоҳ фаришталарни қиз қилиболди, дедилар. Аллоҳ бу нуқсондан покдир. Фаришталар Аллоҳнинг қизи эмас,муҳтарам бандаларидаир.)

Улар ундан олдин сўз айтмаслар. Улар Унинг амри ила амалқилурлар.

У зот уларнинг олдиларидаги нарсани ҳам, ортларидагинарсани ҳам биладир. Улар фақат у зот рози бўлган шахсларгагина шафоат қилурлар.Улар у зотнинг қўрқинчидан титраган ҳолда турурлар.

Улардан ким: “Мен ундан ўзга илоҳман”, деса, бас, ўшанижаҳаннам ила жазолармиз. Золимларни шундай жазолармиз.

Куфр келтирганлар осмонлару ер битишган бўлган эканини,бас, Биз уларни очганимизни ва сувдан ҳар бир тирик нарсани қилганимизнибилмайдиларми? Иймон келтирмайдиларми? (Ояти карима маъноси хусусида тафсирчиларбир неча хил маънолар айтганлар. Биринчиси, Ибн Умар ва Ибн Аббослардан (р.а.)ривоят қилинган бўлиб, осмон ёпиқ эди, Биз уни очдик ва ёмғир-қор ёғдирдик,оқибатда ўша сув ила ҳамма тирик нарсалар пайдо бўлди, деган маъно чиқади.Иккинчиси, унга кўра осмонлару ер йўқ эди, уларни Биз яратдик, сўнгра сувдантирик нарсаларни пайдо қилдик, маъноси бўлади.Учинчиси, Ҳасан, Қатодалардан(р.а.) ривоят қилинган бўлиб, осмонлару ер бир-бирига битишган бир нарса эди,уларнинг орасини Биз очдик, сўнгра сувдан тирик нарсаларни пайдо қилдик, маъносибор.Тўртинчиси ҳозирги замон баъзи тафсирчиларнинг фикрлари бўлиб: осмону ер,юлдузлару қуёш ҳамма-ҳаммаси бир бутун эди, Аллоҳнинг иродаси ила кўп айланиш ваички портлашлар оқибатида парчаланиб, алоҳида-алоҳида бўлиб кетди: қуёш алоҳида,ер алоҳида, ой алоҳида, юлдузлар алоҳида ва бошқа нарсалар ҳам; сувдан эса,барча тирик нарсалар, инсон, ҳайвон ва набототлар пайдо қилинди. Булар, оятикариманинг маъносини тушунишга уринишдир. Оятнинг ҳақиқий маъносини АллоҳнингЎзи билади.)

Биз ерда уларни тебранмасликлари учун тоғлар қилдик вашоядки тўғри йўл топсалар, деб унда даралар, йўллар қилдик.

Ва осмонни сақлаган шифт қилиб қўйдик. Улар эса, Унингаломатларидан юз ўгиргувчи бўлмоқдалар.

У кечаю кундузни, қуёшу ойни яратган зотдир. Ҳаммасифалакда сузмоқдалар.

Сендан олдин ҳам бирор башарга абадийликни қилганимизйўқ. Агар сен ўлсанг, улар абадий қолар эканларми?

Ҳар бир жон ўлимни татиб кўргувчидир. Биз сизларниёмонлик ва яхшилик ила имтиҳон учун синаймиз ҳамда бизгагина қайтарилурсиз.

Куфр келтирганлар сени кўрганларида, масхара қилиб:”Худоларингизни зикр қилаётган шуми?!” дейишдан бошқани билмаслар. Ҳолбуки, уларРоҳманнинг зикрига ўзлари кофирдирлар.

Инсон шошқалоқ ўлароқ яратилгандир. Мен, албатта,сизларга Ўз оят-аломатларимни кўрсатурман. Бас, мени шошилтирманглар.

Улар: “Агар содиқ бўлсангиз, бу ваъда қачон бўладир”,дерлар.

Куфр келтирганлар юзларидан ва сиртларидан оловни тўсаолмайдиган ва ўзларига ёрдам берилмайдиган вақтни билсалар эди.

Йўқ! У уларга тўсатдан келиб, ҳайрату даҳшатга солур.Бас, уни рад қилишга қодир бўлмаслар ва уларга муҳлат ҳам берилмас.

Батаҳқиқ, сендан олдин ҳам Пайғамбарлар масхара қилинган.Бас, уларни масхара қилганларга ўзлари масхара этиб юрган нарса тушди.

Сен:”Кечаси ва кундузи сизни Роҳмандан ким қўрийди?”дегин. Йўқ! Улар Роббилари зикридан юз ўгиргувчилардир!

Ёки уларнинг Биздан ўзга ҳимоя қиладиган “худо”лариборми? Улар ўзларига ҳам ёрдам беришга қодир бўла олмаслар ва Биздан дўстликтопмаслар. (Дўстлик топганларида ҳимоямизга ўтишлари мумкин эди. Лекин зинҳорбиздан дўстлик топмаслар. Чунки улар бунга муносиб эмаслар. Кофирлар эса, буниўйлаб ҳам кўрмайдилар. Қачон ва қаерда сохта худолари уларга ҳомий бўлибди,бирор ёрдам қилибди, яхшилик етказибди?)

Балки Биз уларни ва ота-боболарини баҳраманд қилдик,ҳатто уларга умр узун кўринди. Улар ерга келиб, уни атрофиданқисқартираётганимизни кўрмайдиларми?! Ғолиб келгувчи уларми? (Тафсирчиуламоларимиз ояти каримадаги ушбу жумла маъноси ҳақида бир неча хил фикрбилдирганлар. Қадимги тафсирчиларимиз, ернинг атрофидан қисқартирилиши–куфрерлари қисқариб Ислом ерлари кенгайиб бориши, деганлар. Мужоҳид ва Икрималар(р.а.), ернинг атрофидан қисқариши–хароб бўлиши, дейишган. Ал-Афвий Ибн Аббосдан(р.а.) қилган ривоятда эса, баракасининг қисқариши, дейилган. Аш-Шаъбий, агар ерқисқарадиган бўлса, унга сиғмай қолар эдинг, лекин жонлар ва мева-чева, ҳосилларқисқаради, деган. Икрима (р.а.) ҳам, агар ер қисқарганида, ўтиргани жой топаолмай қолар эдинг, қисқариш ўлимдир, деб айтган. Кейинги давр тафсирчилари эса,роҳат-фароғатда яшаган, ернинг турли атрофларида ғолиб бўлиб, ўзининг сўзиниўтказиб турган давлатлар ва халқлар баҳрамандликдан ҳовлиқиб кетиб, ҳадлариданошганларида, нуқсонга дучор қилинишлари–қисқартирилишларидир, дейдилар. Ушбумаънолар бир-бирини тўлдириб келади. Ҳар бир тафсирчи олим ўз замонасидагивоқеликдан, ўз тушунчасидан келиб чиқиб маъно айтган бўлади.)

Сен:”Мен сизларни фақат ваҳий орқалигина огоҳлантирурман.Гунглар огоҳлантирилганларида даъватни эшитмаслар”, дегин.

Қасамки, агар уларга Роббинг азобидан салгина етса,албатта: “Ҳолимизга вой! Ҳақиқатда биз золимлар бўлган эканмиз”, дерлар.

Биз қиёмат куни учун адолат тарозуларини қўюрмиз. Бироржонга ҳеч қандай зулм қилинмас. Агар (амал) ачитқи донаси оғирлигича бўлса ҳам,келтирурмиз. Ҳисобчиликда Ўзимиз кифоя қилурмиз.

Батаҳқиқ, Биз Мусо ва Ҳорунга Фурқонни тақводорлар учунзиё ва эслатма қилиб бердик. (Аллоҳ таоло ояти каримада шундай китобни Мусо ваҲорунларга алайҳиссалом берганини эслатмоқда. Шу билан бирга, Таврот ҳам Фурқонсифатига, ҳам “тақводорлар учун зиё ва эслатма” сифатига эга экани баёнқилинмоқда. Ҳа, илоҳий китоб зиёсидан баҳраманд бўлиш ва ундаги эслатмаларданибрат олиш учун тақводор бўлиш керак. Бетавфиқ ва тақвосизлар унинг зиёсиданҳам, эслатмасидан ҳам баҳраманд бўла олмайдилар.)

Улар Роббиларидан ғойибона қўрқурлар ва улар (қиёмат)соатидан титрарлар.

Бу, Биз нозил қилган муборак эслатмадир. Сизлар уни инкорқилгувчи бўласизларми?!

Батаҳқиқ, илгари Биз Иброҳимга рушди ҳидоятни берганэдик. Биз унинг (ҳолини) билгувчи эдик. (Иброҳим Аллоҳ томонидан рушди ҳидоятберилган зотлар ичида аввалгиларидан бири эди. Биз унга рушдни бехосданберганимиз йўқ. Биз Иброҳимнинг рушди ҳидоятга, Пайғамбар бўлишга лойиқзотлигини яхши билар эдик.)

Ўшанда у отасига ва қавмига: “Манави сиз ибодатигаберилаётган ҳайкаллар нима?” деган эди.

Улар: “Ота-боболаримизни уларга ибодат қилган ҳолларидатопганмиз”, дедилар.

У: “Батаҳқиқ, сиз ҳам, ота-боболарингиз ҳам очиқ-ойдинзалолатдасизлар”, деди.

Улар: “Сен бизга ҳақ ила келдингми ёки ўйинқилгувчиларданмисан?” дедилар.

У: “Йўқ! Роббингиз осмонлару ернинг Роббидир. У зотуларни яратгандир. Мен бунга гувоҳлик бергувчиларданман.

Аллоҳга қасамки, сизлар ортга ўгирилиб кетганингизданкейин санамларингизга бир бало қиламан”, деди. (Яъни, Иброҳим алайҳиссаломўзлари билан тортишаётган қавмларига, уларнинг санамларига бир ёмонликетказишлари аниқлигини қасам ила таъкидлаб айтдилар. Аммо нима қилишлариниочиқ-ойдин айтмадилар. Араб тилида “санам” деб бош қисми инсон шаклига ўхшатибишланган бутларга айтилади.)

Бас, уларни парча-парча қилиб ташлади. Магар энгкаттасини, шоядки унга қайтсалар, деб қолдирди. (Мушрик қавм йиллик байрамларидашаҳардан ташқарига чиқар эди. Улар навбатдаги йиллик байрамни нишонлаш учункетганларида Иброҳим алайҳиссалом ҳамма бутларни парча-парча қилиб ташладилар ваэнг катта бутга тегмасдан қолдириб қўйдилар.)

Улар: “Бизнинг худоларимизга ким бундай қилди?! Албатта,у золимлардандир!” дедилар.

Улар: “Уларни эслаб юрган бир йигитни эшитган эдик, униИброҳим, деб айтиларди”, дедилар.

Улар: “Уни одамлар кўзи олдига олиб келинглар. Шоядкигувоҳ бўлсинлар”, дедилар.

Улар: “Худоларимизга буни сен қилдингми, эй Иброҳим?!”дедилар.

У: “Йўқ, буни манави, уларнинг каттаси қилди. Агаргапирадиган бўлсалар, улардан сўраб кўринглар”, деди.

Бас, улар ўзларига келдилар ва: “Албатта, сизлар ўзингиззолимдирсиз”, дедилар. (Иброҳимнинг алайҳиссалом мантиқли саволларидан кейинмушриклар ўзларига келдилар.)

Сўнгра яна бошлари айланиб: “Сен, батаҳқиқ, буларнинггапирмаслигини билар эдинг!” дедилар.

У: “Аллоҳни қўйиб, сиз ҳеч манфаат ҳам, зарар ҳамбермайдиган нарсага ибодат қиласизми?!

Сизга ҳам, Аллоҳни қўйиб, ибодат қилаётганнарсаларингизга ҳам суф-э! Ахир, ақл юритиб кўрмайсизларми?!” деди.

Улар: “Уни куйдиринглар! Агар (бир иш) қиладиганбўлсангиз, худоларингизга ёрдам беринг!” дедилар. (Яъни,Иброҳимни куйдирибюборишингиз худоларингизга ёрдам бўлади, дедилар. Хуллас, мушриклар катта гулханёқиб, Иброҳимни алайҳиссалом ўша гулханга отдилар.)

Биз: “Эй олов, сен Иброҳимга салқин ва саломатлик бўл!”дедик.

Улар у(Иброҳим)га ёмонлик ирода қилган эдилар. Биз уларниэнг зиёнкорлар қилиб қўйдик.

Унга ва Лутга нажот бериб, оламлар учун баракали қилганерга юбордик. (Аллоҳ таоло Иброҳим алайҳиссаломга ва у кишининг жиянлари Луталайҳиссаломга нажот берди. Қавмларига етган балодан уларни соғ-саломат олибқолиб, “оламлар учун баракали қилган ер”га–Шомга юборди. Дарҳақиқат, Шом ери энгбаракали ерлардан ҳисобланади. Барча Пайғамбарлар ўша жойдан чиққан. У ермуқаддас жой. У юртда Байтул Мақдис жойлашган.)

Унга Исҳоқни ҳадя этдик ва Яъқубни зиёда қилиб бердик ваҳаммаларини аҳли солиҳлар қилдик.

Ва уларни Ўз амримиз ила ҳидоятга бошловчилар қилдик.Уларга яхшиликлар қилишни, намозни тугал адо этишни ва закот беришни ваҳийқилдик. Улар Бизга ибодат қилгувчилар бўлдилар.

Ва Лутга ҳукм ва илм бердик ва унга ифлосликлар қилаётганқишлоқдан нажот бердик. Албатта, улар ёмон, бузғунчи қавм эдилар.

Ва Биз уни Ўз раҳматимизга киритдик. Албатта, усолиҳлардандир.

Ва Нуҳни (эсла). Бундан олдин у нидо этганида, Биз унингнидосига жавоб қилдик ва унга ҳамда унинг аҳлига улуғ ғамдан нажот бердик.

Унга оятларимизни ёлғонга чиқарган қавмга қарши нусратбердик. Албатта, улар ёмон қавм эдилар. Бас, Биз уларнинг барчасини ғарқ қилдик.(Нуҳ алайҳиссаломнинг қиссалари бошқа сураларда батафсил келган. Бу сурадасиёққа қараб икки оятда қисқача баён қилинмоқда.)

Ва Довуд билан Сулаймоннинг экинзор ҳақида ҳукмқилаётганларини (эсла). Ўшанда у(экинзор)га қавмнинг қўйи кечаси тарқалиб кетганэди. Биз уларнинг ҳукмига шоҳид бўлган эдик. (Ўз даврининг Пайғамбари ва подшоҳибўлмиш Довуд алайҳиссаломнинг ҳузурларига икки киши ораларида ҳукм чиқаришнисўраб келишибди. Улардан бири экинзор соҳиби, иккинчиси қўйлар эгаси экан.”Ўшанда у (экинзор)га қавмнинг қўйи кечаси тарқалиб кетган эди”. Кечаси биланэкинзорни пайҳон қилиб, еб битирган эди. Довуд алайҳиссалом икки томоннинггапини эшитиб бўлиб, қўйларни экинзор эгасига берилишига ҳукм чиқардилар. Пайҳонбўлиб йўқолган экинзор ўрнига уни пайҳон қилган қўйларни олиб бериш айни адолатэди. Бу ҳукмдан кейин қайтиб кетаётган қўй эгаси Сулаймонни алайҳиссалом кўрибқолиб, бўлган ҳодисани у кишига айтиб берди. Шунда Сулаймон алайҳиссалом оталариДовуд алайҳиссалом олдиларига кирдилар ва “Эй Аллоҳнинг Набийи, ҳукм сизчиқарган ҳукмдек бўлмаслиги керак эди”, дедилар. Довуд алайҳиссалом: “Қандайбўлиши керак эди”, дедилар. Сулаймон алайҳиссалом: “Қўйни экинзор эгасигаберинг, у фойдаланиб турсин. Экинзорни эса, қўй эгасига беринг, уни тузатиб аслҳолига келтирсин. Сўнгра ҳар ким ўз нарсасини қайтариб олади. Экинзор эгасиэкинзорини эски ҳолига келгандан сўнгра қайтариб олади. Қўй эгаси ҳам қўйлариниқайтариб олади”, дедилар. Шунда Довуд алайҳиссалом: “Ҳукм сен чиқарган ҳукмдир”,дедилар.)

Бас, Биз уни Сулаймонга фаҳмлатдик. Уларнинг ҳар биригаҳукмни ва илмни берган эдик. Довуд билан бирга тасбиҳ айтсин деб тоғларни вақушларни бўйинсундириб қўйдик. Шуларни қилгувчи бўлган Бизмиз.

Биз унга сизлар учун сизни ёмонликдан сақлайдиган кийимқилиш санъатини ўргатдик. Энди шукр қиларсизлар?!

Сулаймонга шамолни қаттиқ эсувчи қилиб бердик. У(шамол)ниунинг амри ила, Биз баракали қилган ерга эсадиган қилиб қўйдик. Барча нарсанибилгувчи бўлдик.

Ва шайтонлардан унга ғаввослик қиладиганларни ва бунданбошқа амалларни қиладиганларни қилдик. Биз уларни муҳофаза қилгувчи бўлдик.

Ва Айюбнинг ўз Роббига нидо қилиб: “Албатта, мени зарартутди. Сенинг Ўзинг раҳмлиларнинг раҳмлигисан!” деганини эсла. (Айюбалайҳиссаломга жуда катта зарар етгани маълум. Лекин ўша зарарнинг айнан номиниҚуръони Карим аниқ айтмайди. Ушбу оятда ҳам Айюбнинг алайҳиссалом Аллоҳгаёлбориб нидо қилаётганлари келяпти, холос.)

Бас, Биз унинг (дуосини) истижобат қилдик. Унга етганзарарни кетказдик. Унга аҳлини, улар билан бирга яна шунчани ҳам бердик. Буни Ўзраҳматимиз ила ва, обидларга эслатма бўлсин, деб қилдик.

Ва Исмоил, Идрис ва Зул-кифлни эсла. Уларнинг ҳар бирисабр қилгувчилардандир.

Ва уларни Ўз раҳматимизга киритдик. Албатта, уларсолиҳлардандир.

Зуннунни эсла. Ўшанда у ғазабланган ҳолда чиқиб кетганэди. Бас, у Бизни ўзига (ер юзини) тор этмайди, деб гумон қилди. Зулматлардатуриб, Сендан ўзга Илоҳ йўқ, Сен поксан, албатта, мен золимлардан бўлдим, дебнидо қилди. (Зуннундан мурод Юнус алайҳиссаломдир. “Нун” балиқ дегани, Зуннунэса, балиқ эгаси дегани. Юнусни алайҳиссалом денгизда балиқ ютиб юборган, кейинқирғоққа келиб, Аллоҳнинг амри билан чиқариб ташланган. Шунинг учун Зуннун–балиқэгаси, лақабини олганлар. У зотнинг қиссалари Ас-Саффот сурасида келади. Аммо бусурада сиёққа мос равишда қисқача баён қилинмоқда. Юнус алайҳиссаломқавмларининг қилмишларидан ғазабланиб, юртларини ташлаб чиқиб кетдилар.Уламоларимиз айтишларича, аслида у киши бошқа Пайғамбарларга ўхшаб сабрқилишлари, Аллоҳнинг амрини кутишлари керак эди. Аммо бундай қилмадилар.Қавмларига зарда қилиб, юртларидан чиқиб кетдилар. Сўнгра Аллоҳ таоло, у кишинибалиққа юттириб, синовга учратди. Ана ўшанда, “зулматларда туриб”, яъни кечазулмати, денгиз ости зулмати ва балиқ қорни зулматида туриб, Аллоҳ таологаёлбориб: “Сендан ўзга Илоҳ йўқ, Сен поксан, мен золимлардан бўлдим, деб нидоқилди”.)

Бас, Биз унинг (дуосини) ижобат қилдик. Унга ғамдан нажотбердик. Мўминларга шундай нажот берурмиз.

Ва Закариёни эсла. Ўшанда у Роббига нидо қилиб: “ЭйРоббим, мени ёлғиз ташлаб қўйма, Сен, Ўзинг ворисларнинг энг яхшисисан”, деганэди.

Бас, Биз унинг (дуосини) ижобат этдик ва унга Яҳъёни ҳадяқилдик ҳамда жуфтини ўнглаб қўйдик. Албатта, улар яхшиликларга шошилишар эди ваБизга рағбат ила ва қўрқиб дуо қилишар эди. Улар Бизга таъзим ила бўйинсунувчиэдилар.

Фаржини пок сақлаган аёлни эсла. Биз унга Ўз руҳимизданпуфладик. Уни ва унинг ўғлини оламларга оят-белги қилдик. (“Фаржини поксақлаган” аёл деганда, Биби Марям назарда тутилган.)

Албатта, сизнинг ушбу умматингиз бир умматдир ва Менсизнинг Роббингизман. Бас, Менгагина ибодат қилинг.

Улар эса ишларини парчаладилар. Барчалари Бизгақайтувчидирлар. (Аслида, ҳамма бир уммат бўлиб, бир динга ишониб, ягона Аллоҳгаибодат қилиши керак эди. Аммо одамлар бу йўлдан юрмай, ўзларича йўлларини,динлари ва ишларини бўлак-бўлак қилиб олдилар. Уларнинг ҳаммаси барибирохир-оқибат бизга қайтадилар. Ўшанда биз ўзимиз билиб ҳисоб-китоб қиламиз.)

Ким мўмин ҳолида солиҳ амаллардан қилса, саъйи-ҳаракатизое кетмас. Албатта, Биз уни ёзиб қўйгувчидирмиз.

Биз ҳалок қилган қишлоқ-шаҳарларнинг қайтмаслигиҳаромдир. (Бу дунёдаги гуноҳлари учун йўқотиб юборилган шаҳар-қишлоқларнингаҳолиси қиёмат куни жазоларини олиш учун қайтариладилар. Уларнинг қайтмасликларимумкин эмас.)

Ниҳоят, Яъжуж ва Маъжуж очилиб, улар ҳар биртепаликлардан оқиб келганларида.

Ва ҳақ ваъда яқинлашгандаги ҳолни кўрсанг, куфркелтирганларнинг кўзлари чақчайиб: “Ҳолимизга вой! Бизлар бундан ғафлатда эдик.Йўқ! Бизлар зулм қилгувчилар эдик”, дерлар. (Каҳф сурасида айтиб ўтилганидек,қиёматнинг аломатларидан бири–Зулқарнайн қурган садд-тўғон очилиб, Яъжуж ваМаъжужлар чиқиб кетишидир, улар жуда кўп бўлиб, кўпликларидан юрганларида худдисел оққандек оқиб келар эканлар. Қиёмат қойим бўлгандаги ҳолни кўрсанг, унда”…куфр келтирганларнинг кўзлари чақчайиб”, яъни қотиб қолади. Шундай, ғафлатдаэмас. Балки билиб туриб тайёргарлик кўрмаган эдик. Ишонмай, зулм қилган эдик,дейдилар.)

Албатта, сизлар ва Аллоҳдан ўзга ибодат қилганнарсаларингиз жаҳаннам ёқилғисидирсиз. Сизлар унга киргувчилардирсиз.

Агар анавилар худолар бўлганида унга кирмас эдилар.Ҳаммалари унда абадий қолурлар. (Сизлар Аллоҳдан ўзга сиғинган нарсаларҳақиқатда худолар бўлганида, жаҳаннамга кирмас эдилар. Аммо улар ҳеч қачон худобўлган эмас, уларни сизлар худо деб олгансиз, шунинг учун жаҳаннамгатушмоқдалар.)

У ерда уларга инграш бордир. Улар у ерда эшитмаслар.

Албатта, Биздан уларга яхшилик раво кўрилганлар, анаўшалар, ундан узоқлаштирилгандирлар. (Яъни, Аллоҳнинг мўмин бандалари, Аллоҳуларга яхшиликни раво кўрган бандалар жаҳаннамдан узоқда бўладилар. Унингяқинига ҳам келмайдилар.)

Улар унинг чисирлашини эшитмаслар. Улар ўз нафсларииштаҳа қилган нарсалари ичида абадий қолгувчилардир.

Уларни буюк даҳшат ғами босмас. Уларни фаришталар: “Бусизларга ваъда қилинган кунингиздир”, деб кутиб оларлар.

Ўша кунда осмонни худди мактуб ёзилган дафтарни ёпгандекёпамиз. Аввал қандай яратган бўлсак, шундай ҳолга қайтарамиз. Бу зиммамиздагиваъдадир. Албатта, Биз буни қилгувчимиз. (Худди ҳисоб-китоб ёзиб борувчи шахсишини тугатиб дафтарини ёпганидек, қиёмат кунида осмон шундай ёпилади. Демак,дунёдаги ишлар ҳаммаси битган, охирига етган бўлади. Энди ишга, амалга, савобтопиш ёки тавба қилишга фурсат қолмайди.)

Батаҳқиқ, Биз зикрдан сўнг Забурда ҳам: “Албатта, ергасолиҳ бандаларим меросхўр бўлурлар”, деб ёзган эдик. (Тафсирчиларимиз ушбу оятикаримадаги “зикр” ва “ер” сўзларидан кўзланган мақсад ҳақида икки хил фикрбилдирганлар. Баъзилари, “зикр”дан мурод–Тавротдир, шунга кўра, оятнинг маъноси:”Батаҳқиқ, Биз Тавротдан сўнг Забурда ҳам: “Албатта, ерга солиҳ бандалариммеросхўр бўлурлар”, деб ёзган эдик” бўлади, дейдилар. Бошқалари эса, “зикр”данмурод–Лавҳул Маҳфуз, бинобарин, аввал ўша маънони Лавҳул Маҳфузга ёзиб, кейинЗабурга ҳам ёзган эдик, маъноси чиқади, деганлар.”Ер” ҳақида эса, баъзиуламоларимиз оддий ер кўзда тутилган десалар, бошқалари жаннат ери назардатутилган, дейдилар. Ушбу икки хил маънони қўшиб, ҳар иккиси кўзда тутилган, десаҳам бўлади.)

Албатта, бу(Қуръон)да ибодат қилгувчи қавм учун етарлиўгит бордир.

Биз сени фақат оламларга раҳмат қилиб юбордик.

Сен:”Менга фақат, албатта, сизнинг илоҳингиз биттаилоҳдир, деб ваҳий этилади. Бас, сизлар мусулмон бўласизларми?!” деб айт.

Агар улар юз ўгириб кетсалар: “Мен сизларга баробарликбўлиши учун эълон қилдим. Сизга ваъда қилинаётган нарса яқинми ёки узоқмибилмасман. (Яъни, иймон масаласида ҳамма баробар бўлиши учун, менга тушганваҳийни эълон қилдим. Кейин бехабар эдик, деган даъво бўлмаслиги учунэшиттирдим.)

Албатта, У сўзнинг ошкорасини биладир ва ниманиберкитаётган бўлсангиз ҳам биладир.

Билмайман, эҳтимол, бу сизлар учун синовдир ёкивақтинчалик ҳаловатдир”,деб айт. (Азобнинг келмай туриши эҳтимол синовдир,эҳтимол бу дунёнинг ҳузур-ҳаловатидан фойдаланиб олишингиз учун муҳлатдир.)

У:”Эй Роббим, Ўзинг ҳақ ила ҳукм қил. Роббимиз Роҳмандирва сизлар қилган васфлардан мадад сўраладиган зотдир”, деди. (Яъни, Пайғамбаралайҳиссаломэй Роббим, мен омонатингни адо этдим. Кишиларга таълимотларингниетказдим. Энди ўзинг ҳақ ила ҳукм қилавер, дедилар.)