1. |
ТIа-син. ХIорш ду КъурIанан – билгалчу жайнан а аяташ. |
2. |
Шаьш нийса некъ а‚ муъма нахана кхаъ а хилла болу. |
3. |
Уьш бу шаьш ламаз а хIоттадеш‚ закат а луш‚ уьш эхартах а тешаш бу. |
4. |
Баккъалла а, эхартах ца тешаш берш – Оха хазйина царна шайн Iамалш – иштта уьш дIа-схьа уьдуш бу. |
5. |
Уьш бу шайн Iазапан боьханиг шайна хуьлуш дерш‚ эхартахь уьш хир бу тIех эшнарш. |
6. |
Баккъалла а, /хIай Мухьаммад/ хьуна /нуьцкъала а/ дуьйцуш ду КъурIан Ша хьукаме а‚ хууш а волчун гергара. |
7. |
Мусас ма элира шен доьзале: “Суна хааели-кх цIе‚ со шуна тIавогIур ву цунах цхьа хабар дахьаш‚ я аса шуна бахьар бу цхьа бегаш болу кIогалг – шу дохдала мегара-кх”. |
8. |
Иза цига веъча‚ цуьнга кхайкхира: “Декъала хили цIергахь верг а‚ цуна гонахь верг а‚ вонах цIена ву Дела – Iаламийн Да. |
9. |
ХIай Муса! Баккъалла а, Со веза волу хьукаме волу Дела ву. |
10. |
Охьатаса хьайн Iаса”. Шена иза /Iаса/ гича‚ етталуш текхарг санна‚ и /Муса/ дIаведира‚ вуха а ца вирзира. “ХIай Муса! Ма кхера. Ца кхоьру Сан гергахь элчанаш |
11. |
Зулам динарг а бен. ТIаккха цо ша динчу вонна метта диканиг дахь – тIаккха баккъалла а, Со гечдийриг а‚ къинхетам бийриг а ву-кх. |
12. |
Хьан че долла хьан куьйг – ахьа схьадоккхур ду иза кIайделла цхьа а хало а йоцуш‚ ФирIавне а‚ цуьнан къаме а долчу исс /Iаламатийн/ чохь /цхьа Iаламат ду иза/. Баккъалла а, уьш хили песакх нах. |
13. |
Шайга Тхан гучадевлла‚ аяташ деъча‚ цара элира: “ХIара билгала бозбуанчалла ду!” |
14. |
Царна керстаналла дира цара‚ шаьш /дагца/ тешнехь а /уьш Делера хиларах/, зулма дарца а‚ куралла ярца а. Хьажал‚ муха хилла вон леллачийн тIаьхье? |
15. |
Оха делира Давуде а‚ Сулеймане а Iилма. Цу шиммо элира: “Хастам бу Далла‚ Ша тхо даздинчу Шен дукхах болчу муъма лел. |
16. |
Сулеймана ийцира Давудан ирс‚ цо элира: “ХIай нах! Тхуна Iимийна олхазарийн мотт‚ тхуна делла массо хIуманах /ниIматаш/. Баккъалла а, иза билгала дозалла ду”. |
17. |
Гулдира Сулейманна цуьнан эскар жинех а‚ адамех а‚ олхазарех а долу – тIаккха иза (эскар) дийкъира (могIаршкахь). |
18. |
Уьш зингатийн боьрана тIе кхаьчча‚ элира /цхьана/ зингато: “ХIай зингаташ! Чудолалаш шайн баннашна‚ шу хьеша ма хьешахьара Сулеймана а‚ цуьнан эскаро а‚ шайна ца хууш”. |
19. |
Иза вела къежира цуьнан /зингатан/ дешах‚ элира: “Сан Дела‚ ахьа суна таро лолахь хам бан Хьайн ниIматана‚ Айхьа суна а‚ сан дена а делла долчу‚ Хьо шена реза волу‚ дика Iамал ян а‚ со дIатохалахь Хьайн къинхетамца дикачу лешна юкъа”. |
20. |
Иза волавелира олхазарш леха‚ тIаккха элира: “Суна хIуттут хIунда ца го‚ я йоцучарех хили иза? |
21. |
Аса Iазап дийр ма ду цунна чIогIа Iазап‚ я аса урс хьокхур ма ду цунна‚ я суна цхьа билгала делил дахьар ма ду цо”. |
22. |
Жимма хан ялийтина /еъначу хIуттуто/ элира: “Суна хиира‚ хьуна ца хиънарг‚ аса деъна хьуна Сабаъара бакъболу хаам. |
23. |
Баккъалла а, суна карийна /цхьа/ зуда‚ ша царна тIехь паччахьалла деш йолу‚ цуна делла массо хIуманах /паччахьалла‚ ниIмат‚ беркат‚ хазалла и. дI. кх./‚ цуьнан сийлахь-йоккха Iарш а ю (хаза кечбийна маьнга). |
24. |
Суна карийна иза а‚ цуьнан къам а сужд деш малхана‚ Дела а витина‚ хазйина царна шайтIано шайн Iамалш‚ цо дIатилина уьш /нийсачу/ новкъах – уьш нис ца ло. |
25. |
Цара сужд хIунда ца до-те Далла‚ Ша Iорадоккхуш волчу хьулделларг стигланашкахь а‚ латтахь а‚ Шена хууш волчу аша къайладоккхург а‚ аша дIахьедориг а? |
26. |
АллахI ву‚ кхин дела вац‚ Иза воцург‚- сийлахь-йоккхачу Iаршан Да Ша волу”. |
27. |
Цо /Сулеймана/ элира: “Вай хьовсур ду‚ бакъ лийна-те хьо‚ я хьо хилла-те харцлуьйчарех? |
28. |
Хьада‚ хIара сан кехат эций дIагIо‚ царна хьалха кхосса иза‚ тIаккха царна юьстахвала‚ хьажа‚ цара хIун жоп лур ду”. |
29. |
Цо элира: “ХIай‚ элийн тоба‚ баккъалла а, кхаьчна соьга сийлахь долу кехат. |
30. |
Баккъалла а, иза ду Сулейманера‚ цо /дуьйцу-кх/: “Ша сов къинхетаме а‚ къинхетаме а волчу Делан цIарца. |
31. |
Шу лакхадовла ма гIерта сол‚ суна тIе дуьйла мукIара а хилий (Дела цхьаъ веш)”. |
32. |
Цо /Билкъисо/ элира: “ХIай элийн тоба! Сацам бе суна сан гIуллакха тIехь. Со ца хилла-кх сацам беш гIуллакхан‚ шух дагайолуш бен”. |
33. |
Цара элира: “Вай ницIкъ болуш а ду‚ чIогIа хьуьнар долуш а ду‚ гIуллакх хьоьгахь ду-кх‚ хьажахь-ткъа‚ хIун омра до ахьа”. |
34. |
Цо элира: “Баккъалла а, паччахьаша шаьш юьртана чубаьхкича‚ йоха йо иза‚ цуьнан охIлах сийлахь берш сийсаза боху цара. Иштта до цара. |
35. |
Баккъалла а, аса дохьуьйту царна /Сулеймангара/ совгIат‚ тIаккха хьожур ю‚ стенца буха боьрзу бахийтинарш”. |
36. |
Иза /Билкъисо ваийтинарг/ Сулейман волчу веъча‚ цо /Сулейманас/ элира: “Со даьхница хьоле во аша? Дала суна делларг дика ма ду Цо шуна деллачул а‚ делахь а шу шайн совгIатаца даккхийдеш ду-кх. |
37. |
Вухаверза царна тIе‚ тхо догIур ду царна тIе эскарца‚ шеца уьш лалур боцчу‚ Оха арабохур бу уьш цу чуьра /шайн махкара/ сийсаза хилла‚ уьш кIелбуьсур бу”. |
38. |
Цо /Сулеймана/ элира: “ХIай элийн тоба! Шух муьлха вогIур вара суна тIе цуьнан /Билкъисан/ таж яхьаш‚ уьш суна тIе бахкале мукIар а хилла?” |
39. |
Жинех уггар нуьцкъал долчо (Iифрито) элира: “Со догIур ду хьуна тIе цуьнца‚ хьо хьан меттигера хьалагIаттале. Со цу тIехь нуьцIкъала а‚ тешаме а ду”. |
40. |
Шегахь жайнан Iилма долчо элира: “Со догIур ду хьуна тIе цуьнца‚ ахьа бIаьрган негIар тохале”. Шена иза /Билкъисан Iарш – маьнга/ гича‚ шена хьалхахь лаьтташ‚ цо /Сулеймана/ элира: “ХIара сан Кхиош-кхобучун дозаллех ду‚ Цо со зерхьама‚ баркалла олу аса я инкарло йо. Баркалла аьлларг – цо шен дуьхьа олуш ду‚ инкарло йинарг – баккъалла а, сан Кхиош-кхобург хьал долуш а ву‚ сийлахь а ву”. |
41. |
Цо элира: “Хийцам бе цуьнан Iарша тIехь‚ вай хьовсур‚ евзий цунна иза‚ я хир ю-те иза и ца евзачарех. |
42. |
Иза /Билкъис/ еъча элира /цуьнга/: “Иштта ю-й хьан Iарш?” Цо элира: “Иза йолчух тера ю хIара”. /Сулеймана элира шена Билкъисехь Iилма дуйла хиъначул тIаьхьа/: “Тхуна Iилма деллера цунначул /Билкъисал/ хьалха‚ тхо муьтIахь хилира /Далла/”. |
43. |
Иза /Билкъис/ юхатуьйхира /цхьана Далла Iибадат дарах/‚ цо иза а витина кхечунна Iибадат даро. Баккъалла а, иза ма яра ца тешачу къамах. |
44. |
Элира цуьнга: “Чуйола гIалина!” Шена иза гича‚ цуна моттаделира иза алссам хи ду‚ цо шен настарш гучаехира. Цо /Сулеймана/ элира: “Баккъалла а, иза гIала ю къегинчу аьнгалех йина”. Цо /Билкъисо/ элира: “Со Кхиош-кхобушверг‚ бакъалла а аса зулам ма дина сайна‚ мукIар хили со Сулейманаца цхьаьна Далла – Iаламийн Дена”. |
45. |
Оха вахийтира Самудашка церан ваша Салихь‚ Далла Iибадат де‚ аьлла – уьш‚ ши тоба а хилла‚ къийсабала буьйлабелира. |
46. |
Цо элира: “ХIай сан къам‚ шу хIунда сихло вониг /дарца/ диканиг /дарал/ хьалха? Гечдар дехахьара аша Деле‚ шух къинхетам бан там бара”. |
47. |
Цара элира: “Хьо а‚ хьоьца берш бахьанехь тхуна вон билгалонаш хааелла”. Цо элира: “Шун дакъа (диканиг я вониг) Далла гергахь ду. ХIаъ‚ шу ду-кх питане лоьцуш долу къам”. |
48. |
Цу гIалахь хиллера исс стаг‚ лаьттахь боьханиг даржадеш волу‚ диканиг а ца деш. |
49. |
Цара элира: “Вовшашна дуйнаш баа Делаца‚ вай буьйсана войур ву иза а /Салихь/‚ цуьнан доьзал а‚ аьлла тIаккха эр вай цуьнан верасе: “Тхо дацара цуьнан доьзал хIаллак хуьла чохь‚ тхо бакълуьйш ма ду”. |
50. |
Мекарло йира цара мекарлонца‚ Оха йира /церан мекарлонан дуьхьал/ мекарло мекарлонца‚ царна ца хууш. |
51. |
Хьажал‚ муха хилла церан мекараллин тIаьхье: Оха этира уьш а‚ церан къам а – берриге. |
52. |
ХIорш ду церан цIенош‚ доьхна лаьтташ‚ цара зулам дина хиларна. Баккъалла а, цу чохь делил ду-кх ша хууш долчу къомана. |
53. |
Оха кIелхьарабехира иман диллина хилларш‚ шаьш /Делах/ кхоьруш хилларш. |
54. |
ЛутI а /вахийтира Оха шен къомана тIе/‚ цо шен къоме ма элира: “Боьханиг леладо ткъа аша? Шуна гуш ма ду и! |
55. |
Шу оьху ткъа божарашна тIе безамца‚ зударий буьтий? ХIаъ‚ шу ду-кх жехIал къам”. |
56. |
Ца хилира цуьнан къоман дала жоп‚ шаьш алар бен: “Арабаха ЛутIан доьзал шайн юьртара. Баккъалла а, уьш ма бу цIанбала гIерташ болу нах”. |
57. |
Оха кIелхьара ваьккхира иза а‚ цуьнан доьзал а‚ цуьнан /цхьа/ зуда йоцург – цуьнан кхоллам бухаюьсучарех хилийтира Оха. |
58. |
Оха доьттира царна тIе догIа – вон хилира шайна кхерам тесначаьрна догIа. |
59. |
Ахьа ала /хIай Мухьаммад/: “Хастам бу Далла‚ салам ду Цуьнан лешна‚ Цо хаьржина хиллачаьрна. Дела тоьлу‚ я цара /Цуьнца/ лаьцна накъостий тоьлу? |
60. |
Я Ша стигланаш а‚ латта а кхоьллинарг‚ шуна стиглара хи а даийтинарг /тоьлу/? Оха ялийтина цуьнца /догIица/ бошмаш‚ шайца хазалла а йолуш‚ аша ма долуьйтара дацара цуьнца /цу хица/ дитт‚ – /я кхин/ дела ву АллахIаца? ХIаъ‚ уьш ду къам‚ ша юьстахгIерташ /бакъдолчух/. |
61. |
Я Ша латта хилийтинарг чIагIо хилла‚ юккъехула татолаш динарг‚ цу тIехь лаьмнаш динарг‚ шина хIоьрдан юккъехь дуьхьало йинарг‚ я /кхин/ дела ву АллахIаца? ХIаъ‚ царех дукхахберш ца хууш бу-кх. |
62. |
Я Ша жоп луш верг шена гIело хиллачунна иза Шега кхайкхича‚ и зулам дIадоккхушверг‚ шу хуьлуьйтушверг лаьттан дай – я /кхин/ дела ву АллахIаца? КIеззиг ду-кх шу кхетарг. |
63. |
Я Ша шу нисдешверг аренан а‚ хIоьрдан а боданашкахь‚ Ша мох бохуьйтушверг кхаъ хилла /догIа дарна/ Шен къинхетамал хьалха – я /кхин/ дела ву АллахIаца? Лакха ваьлла Дела цара /Шеца/ накъост лацарх. |
64. |
Я Ша кхоллар долошверг‚ тIаккха иза карладоккхург‚ шуна рицIкъ луш верг стиглара а‚ латтара а – я /кхин/ дела ву АллахIаца? Ахьа ала: “Даладе шайн делил‚ шаьш хиллехь бакълуьйш”. |
65. |
Ала: “Ца хаьа стиглахь волчунна а‚ лаьттахь волчунна а къайлахьдерг Дела воцчунна”. Царна хаалур дац шаьш маца юха дендийр ду. |
66. |
ТIекхиъний церан хаарш эхартана? ХIаъ‚ уьш шеконехь бу цунах. ХIаъ‚ уьш цунах бIаьрса дайна бу. |
67. |
Элира цатешначара: “Тхох а‚ тхан дайх а латта хилча‚ тхо арадохур долуш ду-й /кешнашкара/? |
68. |
ЧIагIо йинера хIокхунца тхуна а‚ тхан дайшна а хьалха а. Иза-м хьалхалерачийн туьйранаш бен дац”. |
69. |
Ахьа ала: “Лела лаьттахула‚ хьажа‚ муха хилла къинош диначеран тIаьхье”. |
70. |
Ахьа са ма гаттаде царна‚ ма хила халонехь цара ечу мекарлонех. |
71. |
Цара олу: “Маца хир ю и ваIда шу бакълуьйш хиллехь”. |
72. |
Ахьа ала: “Тарло герга хила шуна цхьацца аша сихдеш дерш”. |
73. |
Баккъалла а, хьо Кхиош-кхобушверг дозалла долуш ма ву нахана тIехь‚ делахь а царех дукхахболчара баркалла ца олу-кх. |
74. |
Баккъалла а, хьо Кхиош-кхобушверг Ша хууш ву-кх церан дегнаша хьулдеш дерг а‚ дIахьедориг а. |
75. |
Дац цхьа а къайлахдерг стиглахь а‚ лаьттахь а билгалчу жайна чохь /яздина/ доцуш. |
76. |
Баккъалла а, хIокху КъурIано дуьйцу Исраилан кIенташна церан шена чохь хилпало йолчух дукхадерш. |
77. |
Баккъалла а, иза нийса некъ бу‚ къинхетам а бу муъма нахана. |
78. |
Баккъалла а, хьан Кхиош-кхобучо кхиэл йийр ю царна юкъахь Шен хьукамца. Иза сийлахь-везаверг а ву‚ хууш верг а ву. |
79. |
Хьо тIетовжа Далла. Баккъалла а, хьо билгалчу бакъдолчунна тIехь ма ву. |
80. |
Баккъалла а, ахьа /хIумма а/ хозуьйтур дац беллчарна‚ ахьа хозуьйтур дац кхайкхар къора болчарна уьш юхабевла а дIабевдича. |
81. |
Хьо ма вац нисбешверг бIаьрса доцурш шайн тиларах. Ахьа хозуьйтур ду деккъа Тхан аятех тешаш болчарна – тIаккха уьш бу мукIар берш. |
82. |
Царна дош тIедоьжча‚ Оха лаьттан кийрара схьадоккхур ду царна бежана‚ цо цаьрца къамел а ден долу. Баккъалла а, нах хилла Тхан аятех ца тешаш. |
83. |
/Ахьа хьахаде/: оцу дийнахь Оха гулйийр ю хIора умматах Тхан аяташ харцдеш хиллачух цхьа тулгIе – уьш дIа-схьа нисбийр бу. |
84. |
ТIаккха уьш /хьесап дечу меттиге/ беъча‚ /Дала/ эр ду: “Аша харцдира Сан аяташ? Шу ма дацара шайгахь /уьш харцдан/ Iилма долуш а‚ хIун Iамал еш хиллера шу?” |
85. |
ТIедуьйжира царна тIе /Iазап бакъхиларан/ дош цара шайгара зулам далийтарна‚ уьш бист ца хуьлу. |
86. |
Царна ца го-те Оха хилийтина хилар буьйса‚ шайна чохь садаIан‚ де а серладаккха. Баккъалла а, цу чохь билгалонаш ма ю тешаш долчу къомана. |
87. |
Оцу дийнахь сур локхур ю – кхоьрур ву стигланашкахь мел верг а‚ лаьттахь мел верг а Далла лиънарг воцург. Массо а Цуьнан тIе вогIур ву мукIар а хилла. |
88. |
Хьуна гур ду лаьмнаш‚ хьуна шаьш Iуьллуш ду моьттуш – амма уьш дIа-схьа лелаш хир ду мархаш санна – Делан кхоллар ду иза‚ Ша массо хIуманна хьукам динчу. Баккъалла а, Иза аша дийриг дика хууш верг ву-кх. |
89. |
Дикачуьнца веънарг – цуна цул диканиг /ша деъначух/ хир ду‚ уьш кхерамах оцу дийнахь маьрша хир бу. |
90. |
Вочуьнца веънарг – юьхь цIарга ерзийна хир ю цуьнан. Аша еш хиллачу Iамалашца бен бекхам хир бу-й шуна? |
91. |
Суна омра дина хIокха /Макка/ гIалин Дена Iибадат де аьлла‚ Ша иза хьарам йина йолчу‚ Цуьнан ду массо хIума а. Суна омра дина со мукIар хиллачех хила‚ аьлла. |
92. |
КъурIан деша аьлла а‚ нисвелларг /цу КIуръана тIе/ иза нислуш ву шена. /Нах иманах/ тилошболчунга ахьа ала: “Со кхерам тосучарех ву”. |
93. |
Ахьа ала: “Хастам бу Далла. Цо гойтур ду шуна Шен аяташ – тIаккха шуна уьш девзар ду. Хьан Кхиош-кхобург ма вац цара дечух гIапал”. |